Τουρκία: Ακροβατώντας ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση

“Πώς θα χαρακτηρίζατε την Τουρκία, ανατολικό ή δυτικό κράτος;” Αυτή είναι μια ερώτηση που δύσκολα μπορεί να απαντήσει ξεκάθαρα οποιοσδήποτε ενημερωμένος πολίτης αυτού του πλανήτη! Ίσως εν τέλει να μην υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση… Τα πράγματα δείχνουν (και είναι) πολύπλοκα. Η Τουρκία είναι μια χώρα που ακροβατεί ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση και οι λόγοι δεν είναι μόνο γεωγραφικοί. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα αρκετοί παρατηρούν πολλές αλλαγές στην εξωτερική της πολιτική και όχι μόνο.. Ο υπαίτιος είναι ένας: ο Ερντογάν.

Μόλις το 2001 ιδρύθηκε το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) από ένα ρεύμα μεταρρυθμιστών που αποσπάσθηκαν από το παλαιό ισλαμικό κόμμα της Αρετής (Fazilet Partisi) όταν αυτό τέθηκε εκτός νόμου. Ηγέτης του αναδείχθηκε αμέσως ο Ερντογάν δηλώνοντας πως “το ΑΚΡ δεν είναι ένα πολιτικό κόμμα με θρησκευτικό άξονα”, πράγμα που αποδείχθηκε ψευδές στη συνέχεια. Το ΑΚΡ είναι ένα κεντροδεξιό συντηρητικό κόμμα και κατάφερε να κερδίσει τις βουλευτικές εκλογές του 2002 με ποσοστό άνω του 34%! Το έτος-σταθμός, όμως, για τον Ερντογάν και τη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας είναι το 2003. Τότε κατάφερε να αναλάβει την πρωθυπουργία λόγω ενός δικαστικού κωλύματος που υπήρχε το 2002… Στις αντίστοιχες εκλογές του 2007 ο Ερντογάν εδραιώθηκε οριστικά και άνετα στην πρωθυπουργία με ποσοστό που άγγιξε το 47%.

Όλα αυτά τα χρόνια η Τουρκία έχει να επιδείξει μια στροφή σχεδόν 180 μοιρών στις σχέσεις της με τα δυτικά και τα ανατολικά κράτη. Από κράτος-δορυφόρος των ΗΠΑ επιχειρεί να αποκτήσει το ρόλο του περιφερειακού ηγέτη στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και όχι μόνο! Ο Ερντογάν φαίνεται πως άλλαξε τις προτεραιότητες του σύγχρονου τουρκικού κράτους και αντί να “παρακαλάει” για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, βρήκε άλλο δρόμο για την ενδυνάμωση του ρόλου της χώρας του. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε κα η γειτνίαση με το το Ιράν. Ποιός θέλει να έχει άσχημες σχέσεις με μια χώρα που απειλεί με πυρηνικό πόλεμο θεούς και δαίμονες; Κανείς και φυσικά ούτε ο ίδιος ο Ερντογάν. Ίσως έτσι εξηγείται και η αλλαγή στάσης της Τουρκίας απέναντι στον χρόνια στρατηγικό της σύμμαχο, το Ισραήλ. Ο Ερντογάν είχε δείξει τις προθέσεις του στο Οικονομικό Φόρουμ της Ελβετίας όταν αποχώρησε επιδεικτικά και εξαπολύοντας μύδρους ενάντια των Ισραηλινών και του πρωθυπουργού τους. Η αιματοβαμμένη αποστολή προς τη Γάζα ήταν απλώς η αφορμή… Άλλωστε, ο τουρκικός λαός στην πλειοψηφία του κατά τη διακυβέρνηση του Ερντογάν ξεκίνησε να ενδιαφέρεται για τα δίκαια του Παλαιστινιακού λαού, ενώ πριν θα μπορούσε κανείς να πει πως ήταν απαθής και αδιάφορος. Πρόσφατα, ο Τούρκος πρωθυπουργός επέκρινε τις μουσουλμανικές χώρες για την απροθυμία τους να βοηθήσουν το Πακιστάν έπειτα από τις καταστροφές που υπέστη λόγω των πλημμυρών…

Δεξί χέρι του Ερντογάν αυτά τα χρόνια είναι ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ο υπουργός εξωτερικών. Ο εμπνευστής του δόγματος των “μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες”, αλλά και του επεκτατικού νεοοθωμανισμού… Στα πλαίσια του πρώτου δόγματος εντάσσονται και κάποιες “κινήσεις καλής θέλησης” προς την Ελλάδα. Δεν είναι τυχαία η επαναλειτουργία της Παναγίας Σουμελά ή οι διαρροές πως θα αρθεί το casus belli για την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια. Παράλληλα, επιχειρείται η προσέγγιση βαλκανικών κρατών, όπως η Αλβανία και η Βοσνία, για σύναψη στρατηγικών συμμαχιών στα πλαίσια του “ειρηνικού επεκτατισμού”. Πρέπει να τονιστεί πως ο Νταβούτογλου είναι περισσότερο τεχνοκράτης και λιγότερο θρησκόληπτος από τον Ερντογάν. Γι’ αυτό άλλωστε (άτυπα) έχουν ουσιαστικά χωρίσει τους τομείς επιρροής και προσέγγισης. Ο μεν Νταβούτογλου τη Δύση, ο δε Ερντογάν την Ανατολή. Μάλιστα, δεν αποκλείεται ο επόμενος πρωθυπουργός της Τουρκίας να είναι ο Νταβούτογλου με πρόεδρο τον Ερντογάν…

Εκτός, όμως, από τα εξωτερικά ζητήματα υπάρχουν πολλά εσωτερικά ζητήματα που εκκρεμούν και αναζητούν λύσεις. Πρώτο και κυριότερο η διαμάχη με τους Κούρδους που αποζητούν την αυτονόμηση και ανεξαρτησία τους. Στις ανατολικές περιοχές της Τουρκίας υπάρχει σε εξέλιξη ένας καθημερινός πόλεμος με πολλές απώλειες και για τις δυο πλευρές! Υπάρχουν θέματα μειονοτήτων που δεν επιλύονται με βασικές τις ελληνικές και αρμένικες διεκδικήσεις. Ο Ερντογάν, όμως, έχει χάσει και τα ερείσματά του σε μεγάλο μέρος του λαού. Τείνει να μετατρέψει την κεμαλική Τουρκία σε ισλαμική δημοκρατία. Ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που προσπάθησε να υποβαθμίσει ο Κεμάλ κατά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας είναι το Ισλάμ. Αντιθέτως, ισχυροποίησε το ρόλο του στρατού και τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους. Ο Ερντογάν θα μπορούσε κανείς να πει πως ακολουθεί αντίστροφη διαδρομή! Ισχυροποιεί το Ισλάμ και τη θέση του στο κράτος, ενώ προσπαθεί να “ροκανίσει” τη θέση των στρατηγών στην κοινωνία και την πολιτική ζωή της χώρας. Η αποκάλυψη της Εργκένεκον είναι μια βάση για την επιτυχή κατάληξη των σχεδίων του… Αν η πλειοψηφία των Τούρκων συνταχθεί στο πλευρό του Ερντογάν και υοθετήσει τις αντιλήψεις του, τότε η γειτονική χώρα θα μπει σε μια νέα φάση της ιστορίας της: τον μετα-Κεμαλισμό… Το δημοψήφισμα της 12^ης Σεπτεμβρίου θα αποτελέσει, ίσως, την έναρξη της νέας αυτής περιόδου αν το αποτέλεσμά του είναι συντριπτικό υπέρ του Ερντογάν.

Με όλη αυτή τη στάση της θα ενταχθεί τελικά η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Οι απόψεις διίστανται. Κάποιοι υποστηρίζουν πως οι Ευρωπαίοι πρέπει άμεσα να προσεγγίσουν και να εντάξουν την Τουρκία στην ΕΕ τώρα που δεν έχει προλάβει να ισχυροποιηθεί και δεν έχει αποκτήσει ακόμη στενούς δεσμούς με τα ισλαμικά κράτη της Μέσης Ανατολής. Άλλοι υποστηρίζουν πως η Τουρκία δεν πρέπει να ενταχθεί στην ΕΕ γιατί διαφέρει από τα υπόλοιπα κράτη με βάση χρόνιες ιστορικές, εθνολογικές και θρησκευτικές διαφορές. Το μόνο βέβαιο είναι πως η Τουρκία έχει πολύ δρόμο να κάνει ακόμα για να καταφέρει να εισχωρήσει στην ΕΕ. Βασικό ζήτημα (για εμάς) είναι η αναγνώριση της Κύπριακής Δημοκρατίας. Με λίγα λόγια, η Τουρκία απαιτεί από ένα κράτος-μέλος να μην διεκδικεί την οντότητά του! Επίσης, πρέπει να κατευνάσουν οι εσωτερικές διαμάχες και να υπάρξει ενίσχυση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα. Πάντως, ακόμα κι αν όλα αυτά συμβούν, δύσκολα οι Ευρωπαίοι θα δεχθούν να ανοίξουν τα σύνορά τους σε εκατομμύρια Τούρκους εργάτες να μετακινηθούν ελεύθερα εντός ΕΕ. Ήδη, οι Τούρκοι αποτελούν τη μεγαλύτερη μεταναστευτική εθνοτική ομάδα της Ευρώπης, ενώ οι Γάλλοι ακόμα “μετανιώνουν” για την ένταξη της Πολωνίας και τους “Πολωνούς υδραυλικούς” που δέχτηκαν στη χώρα τους…

Εν κατακλείδι, ο Ερντογάν και ο Νταβούτογλου προσπαθούν να χτίσουν μια ευρωπαϊκή χώρα ισλαμικού τύπου. Μια χώρα ισχυρή και με μεγάλη έκταση, αλλά πολλά ανόμοια χαρακτηριστικά στον πληθυσμό της. Οραματίζονται να δημιουργήσουν έναν “γίγαντα”. Στο μέλλον και στην πράξη θα αποδειχτεί αν αυτός ο “γίγαντας” είναι ισχυρός ή έχει γυάλινα πόδια…