Νεανική ανεργία: εμπειρίες, πολιτικές και διέξοδοι

Σε μια εποχή που η νεανική ανεργία καλπάζει, πολλοί νέοι στρέφονται στον εθελοντισμό και την μη τυπική μάθηση! Η απόκτηση απαραίτητων (ή επιπλέον) δεξιοτήτων στο “νεκρό διάστημα” της ανεργίας οδηγεί όλο και περισσότερους νέους στην ένταξη σε κάποια εθελοντική οργάνωση ή στην παρακολούθηση κάποιου προγράμματος κατάρτισης. Αυτή η τάση δεν είναι καινούργια στην Ευρώπη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το είχε αναγνωρίσει από νωρίς. Το πρόγραμμα Erasmus+, αλλά και οι πρόγονοί του όπως το Youth in Action, δίνουν στους νέους το κίνητρο να ταξιδέψουν στο εξωτερικό και να αποκτήσουν βραχυπρόθεσμη εργασιακή ή εκπαιδευτική εμπειρία με ελάχιστο κόστος για το συμμετέχοντα, αλλά πολλά οφέλη για την εξέλιξή του.

Στην καθημερινότητα, όμως, τα πράγματα δεν είναι ούτε τόσο ρόδινα ούτε τόσο απλά. Η πολύ μεγάλη αύξηση του αριθμού των NEETs (νέοι εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης) είναι ανησυχητική! Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ξεπερνούν ήδη τα 7,5 εκατομμύρια, ενώ στην Ελλάδα ανέρχονται σε περίπου 240.000! Οι νέοι αυτοί μη έχοντας εναλλακτικές διεξόδους, συνήθως, οδηγούνται στον κοινωνικό αποκλεισμό με αποτέλεσμα να υιοθετούν επικίνδυνη αντικοινωνική ή εξτρεμιστική συμπεριφορά. Οι συνέπειες εκτός από κοινωνικές είναι σαφώς και οικονομικές, αφού (σύμφωνα με το Eurofound) οι NEETs κοστίζουν στην Ε.Ε. 153 δις ευρώ ετησίως!

Πέρα από το φαινόμενο των NEETs, τα τελευταία χρόνια με την αύξηση της νεανικής ανεργίας παρατηρείται και έντονη μετανάστευση των νέων της χώρας μας στο εξωτερικό προς αναζήτηση αξιοπρεπούς εργασίας. Η κινητικότητα αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί αρνητική και σταδιακά οδηγεί σε “διαρροή εγκεφάλων”, το λεγόμενο brain drain. Μαζί με τους επιστημονικούς μετανάστες που χάνει η Ελλάδα, χάνει και χρήσιμο ανθρώπινο κεφάλαιο για το μέλλον και την ανάπτυξή της! Οι καλύτερες προοπτικές καριέρας και οι μεγαλύτεροι μισθοί οδηγούν κάποιους από τους πιο μορφωμένους νέους στο εξωτερικό με ενδεχόμενο να μην επιστρέψουν στην Ελλάδα πριν τη συνταξιοδότησή τους. Είναι χαρακτηριστικό πως σε σχετική έρευνα του Youthnet Hellas, το 74% των ερωτηθέντων απάντησε θετικά στην ερώτηση αν θα μετανάστευε στο εξωτερικό για να εργαστεί!

Αλλά και όσοι μένουν πίσω παλεύοντας μέσα στην κρίση, έχουν πολλά προβλήματα να αντιμετωπίσουν. Ένα από τα φλέγοντα ζητήματα είναι αυτό της πρακτικής άσκησης. Συνήθως, οι εργοδότες δεν καταβάλλουν τις απαραίτητες εισφορές, ενώ οι συνθήκες εργασίας δεν συνάδουν με τους σκοπούς της πρακτικής. Οι νέοι καλούνται να δουλεύουν ως κανονικοί εργαζόμενοι, με ελάχιστα χρήματα, σε μη ευέλικτα ωράρια, δεν εκπληρώνεται η μαθησιακές διάσταση της πρακτικής τους, ενώ πολλές φορές τα καθήκοντα που τους ανατίθενται δεν συμβάλλουν στην επαγγελματική τους εξέλιξη. Θα πρέπει να καταστεί ξεκάθαρο προς κάθε κατεύθυνση πως η πρακτική άσκηση δεν αποσκοπεί σε αντικατάσταση μόνιμου προσωπικού από εκπαιδευόμενους! Μόλις πριν από ένα μήνα, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθέτησε το Πλαίσιο Ποιότητας για την Πρακτική Άσκηση και μένει να δούμε την εφαρμογή του στην πράξη...

Αρκετοί άλλοι νέοι βρίσκουν επιτυχώς διέξοδο προς την επιχειρηματικότητα. Πολλές καινοτόμες και πολλά υποσχόμενες start up εταιρίες, κυρίως στο χώρο της τεχνολογίας, έχουν “αναδυθεί” την περίοδο της κρίσης. Δεν θα πρέπει, φυσικά, να παραβλέπουμε και τους λιγότερο προβεβλημένους τομείς επιχειρηματικότητας που προσφέρουν εναλλακτικές διεξόδους και συνεισφέρουν στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Η κοινωνική και η πράσινη επιχειρηματικότητα δεν υστερούν σε τίποτα και επιτέλους το τελευταίο διάστημα βλέπουμε όλο και περισσότερες Κοινωνικές Επιχειρήσεις να ιδρύονται στη χώρα μας από νέους ανθρώπους! Χρειάζεται προσοχή όμως: Η επιχειρηματικότητα δεν είναι πανάκεια. Και εδώ οι νέοι στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα με τη γραφειοκρατία και την έλλειψη κεφαλαίων να είναι τα σημαντικότερα! Οι τρέχουσες πολιτικές δεν έχουν καταφέρει να μειώσουν ουσιαστικά τη γραφειοκρατία και τα διοικητικά εμπόδια και να προωθήσουν την υγιή νεανική επιχειρηματικότητα, και όχι την επιχειρηματικότητα της καφετέριας και του fast food.

Μιλώντας για πολιτικές αξίζει να αναφερθούμε στην πιο σημαντική ίσως πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τους νέους τα τελευταία χρόνια, η “Εγγύηση για τη Νεολαία” ή αλλιώς Youth Guarantee. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία, η οποία εξασφαλίζει ότι όλοι οι νέοι κάτω των 25 ετών λαμβάνουν προσφορά καλής ποιότητας εργασίας, συνεχούς εκπαίδευσης, µαθητείας ή άσκησης, εντός τεσσάρων µηνών από τη στιγµή που καθίστανται άνεργοι ή εξέρχονται από την επίσηµη εκπαίδευση και προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε ατόμου ξεχωριστά!

Όμως, η “Εγγύηση για τη Νεολαία” δεν είναι κάτι καινούργιο στον ευρωπαϊκό χώρο. Ήδη από το 1981 είχε οριστεί από το Σκανδιναβικό Συμβούλιο, ενώ τη δεκαετία του ’90 μερικές ευρωπαϊκές χώρες εφάρμοσαν ανάλογες πολιτικές για την ομαλή είσοδο των νέων στην αγορά εργασίας. Η Δανία από το 1990 εισήγαγε την εγγύηση ως μέτρο για τους νέους που ήταν άνεργοι, αλλά δεν τύγχαναν των αντίστοιχων προνομίων. Εστίαζε κυρίως στην τεχνική εκπαίδευση και κατάρτιση και απέδωσε άμεσα στην πτώση της νεανικής ανεργίας! Η Σουηδία εφαρμόζοντας μια αντίστοιχη εγγύηση παρέχει στους άνεργους νέους κάτω των 25 ετών μια θέση εργασίας ή κατάρτισης στις πρώτες 100 ημέρες ανεργίας. Στη Φινλανδία, η εγγύηση προσφέρει μια θέση εργασίας σε κάθε άνεργο νέο κάτω των 25 ετών ή απόφοιτο πανεπιστημίου κάτω των 30 ετών μέσα σε τρεις μήνες από τη στιγµή που καθίστανται άνεργοι ή αποφοιτούν. Η αξιολόγηση του κατέδειξε πως το 2011 το 83,5% των άνεργων νέων ωφελήθηκε από το πρόγραμμα. Μπορούμε να πούμε πως η “Εγγύηση για τη Νεολαία” της Ευρωπαϊκής Ένωσης ακολουθεί το επιτυχημένο φινλανδικό μοντέλο. Μάλιστα, η φινλανδική κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει τη σπουδαιότητά του και επενδύει 60 εκατομμύρια ευρώ ετησίως στο πρόγραμμα αυτό!

Δυστυχώς, όμως, η υλοποίηση της “Εγγύησης” στην Ελλάδα έχει μείνει αρκετά πίσω. Η χώρα μας υπέβαλλε το σχέδιό της την τελευταία ημέρα της προθεσμίας (31 Δεκεμβρίου 2013) και κλήθηκε να το υλοποιήσει την αμέσως επόμενη (1 Ιανουαρίου 2014). Η μη αγαστή συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων φορέων οδήγησε στην υποβάθμιση του προγράμματος με αποτέλεσμα οι θιγόμενοι νέοι να μην έχουν επαρκή πληροφόρηση και να μην επωφελούνται των ευκαιριών που τους αφορούν!

Θα πρέπει όλοι εν τέλει να κατανοήσουμε πως η νεανική ανεργία δεν έχει επίπτωση μόνο στην οικονομική κατάσταση των νέων, αλλά επηρεάζει πολύπλευρα τη ζωή τους. Πέρα από τους NEETs, που αναφέραμε προηγουμένως, οι νέοι σήμερα στην Ελλάδα τείνουν να μένουν με τους γονείς τους για βιοποριστικούς λόγους χάνοντας ουσιαστικά την αυτονομία τους! Άλλοι νέοι αναπτύσσουν λανθασμένα αντανακλαστικά και οδηγούνται στην υιοθέτηση του εξτρεμισμού και της βίας. Δυστυχώς, η ακροδεξιά στις μέρες μας προσελκύει μεγάλο ποσοστό των νέων με όποιες απρόβλεπτες συνέπειες μπορεί να έχει αυτό στο μέλλον...

Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω πως οι νέοι θα πρέπει να αποτελέσουν την πιο σοβαρή “επένδυση” του κράτους για το μέλλον! Μην ξεχνάμε πως οι οικονομίες του μέλλοντος θα είναι οι βασισμένες στη γνώση οικονομίες (knowledge-based economies) και οι νέοι θα έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτές. Ας πράξουμε τα δέοντα, ώστε να μην αφήσουμε αυτή τη λεγόμενη “χαμένη γενιά” να χαθεί οριστικά από την κοινωνική ζωή του τόπου...

Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα της ομιλίας που δόθηκε στην ημερίδα “Οι νέοι σπάνε το τείχος της νεανικής ανεργίας” που διοργανώθηκε από τον Επιστημονικό Όμιλο Νέων Πολιτικών Επιστημόνων (Ε.Ο.ΝΕ.Π.Ε.) στο Ίδρυμα Ευγενίδου.

Το βίντεο του NStv για την εκδήλωση: