Ψήφος στα 16: Ενεργοποιώντας τη νεολαία

Το δικαίωμα του εκλέγειν αποτελεί βασικό στοιχείο της συμμετοχής στις δημοκρατικές διαδικασίες. Η συμμετοχή στις δημοκρατικές διαδικασίες είναι υψίστης σημασίας για την κοινωνία μας και το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι είναι βασικά στοιχεία της ιδιότητας του πολίτη. Η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών του κόσμου έχουν ορίσει μια ηλικία ψήφου μέσω συνταγματικών διατάξεων. Στην Ευρώπη και το δυτικό κόσμο, οι περισσότερες χώρες έχουν ορίσει τα 18 έτη ως το κατώτατο όριο για την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν. Στην Ελλάδα, η απονομή του δικαιώματος ψήφου σε όσους συμπλήρωναν τα 18 χρόνια (από 21 που ήταν ως τότε) πραγματοποιήθηκε μόλις το 1981.

Τον Μάιο του 2009, ο Δανός βουλευτής Mogens Jensen παρουσίασε στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο μια πρωτοβουλία για τη μείωση της ηλικίας ψήφου στην Ευρώπη στα 16 έτη. Στην πρόταση με τίτλο “Επέκταση της δημοκρατίας μέσω της μείωσης του ορίου ηλικίας ψήφου στα 16” ο Jensen και κάποιοι άλλοι Ευρωπαίοι βουλευτές, κάνοντας αναδρομή στις συστάσεις και τα ψηφίσματα που έχει υιοθετήσει το Συμβούλιο της Ευρώπης, την τάση για μείωση του ορίου ηλικίας ψήφου που έχει εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη, καθώς και τη δημογραφική εξέλιξη στην Ευρώπη, πρότειναν τη μείωση της ηλικίας ψήφου στα 16 έτη για όλα τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Το Σεπτέμβριο του 2012, μια ομάδα Ευρωβουλευτών εξέδωσε τη Γραπτή Δήλωση 27/12 “σχετικά µε τη μείωση του ορίου ηλικίας για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου στα 16 έτη”. Με τη δήλωση αυτή (που στηρίζουν περίπου 120 Ευρωβουλευτές και το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Νεολαίας) καλούνται τα κράτη µέλη να θεσπίσουν τη μείωση του ορίου ηλικίας για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου στα 16 έτη, να ενισχύσουν την  πολιτική αγωγή στα σχολεία, να αναπροσαρμόσουν την κατάρτιση του εκπαιδευτικού προσωπικού και να προωθήσουν τη συνεργασία µε µη επίσημους φορείς παροχής εκπαίδευσης.

Η ψήφος στα 16 δεν είναι ένα νέο ζήτημα και έχει απασχολήσει πολλές κυβερνήσεις και πολιτικούς φορείς από τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Η Αυστρία το 2007 έγινε το πρώτο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που υιοθέτησε το δικαίωμα ψήφου στα 16 έτη, ενώ οι νέοι ηλικίας 16 έως 18 ετών μπορούν να ψηφίζουν στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την Κροατία, το Μαυροβούνιο, τη Σερβία και τη Σλοβενία μόνο εφόσον εργάζονται. Στη Γερμανία και την Ελβετία το δικαίωμα του εκλέγειν στις τοπικές εκλογές έχει οριστεί στα 16 έτη σε αρκετές περιφέρειες. Στη Μεγάλη Βρετανία, τη Φινλανδία, τη Νορβηγία και την Τσεχία το ενδεχόμενο μείωσης του ορίου ηλικίας ψήφου στα 16 έτη βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο στάδιο της αξιολόγησης από τις κυβερνήσεις. Δεν είναι, όμως, μόνο οι ευρωπαϊκές χώρες αυτές που επενδύουν στη νεολαία τους και της δίνουν ουσιαστικό λόγο και ρόλο στην πολιτική. Η Βραζιλία, η Κούβα, ο Ισημερινός και η Νικαράγουα έχουν μειώσει το όριο ψήφου στα 16, απόφαση που πήρε και η Αργεντινή μόλις πριν μερικές ημέρες! Στις περισσότερες περιπτώσεις η ψήφος από τα 16 έτη είναι προαιρετική, ενώ από τα 18 έτη και άνω υποχρεωτική.

Γιατί είναι όμως τόσο σημαντικό το δικαίωμα του εκλέγειν από τα 16 έτη; Σε μερικά χρόνια από τώρα, η σύνθεση των ψηφοφόρων θα είναι πολύ διαφορετική από ότι είναι σήμερα. Σε γενικές γραμμές το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται και το ποσοστό των νέων στον πληθυσμό μειώνεται. Η μείωση της ηλικίας ψηφοφορίας θα συμβάλει στη διατήρηση μια δημογραφικής ισορροπίας μεταξύ νέων και ενηλίκων. Το 2000, το 12,4% του πληθυσμού της Ευρώπης ήταν ηλικίας μεταξύ 15-24 ετών, ενώ η ηλικιακή ομάδα 65-90 ετών αποτελούσε το 16,2%. Σύμφωνα με στατιστικές της Eurostat, προβλέπεται ότι το 2020 οι νέοι 15-24 ετών θα αποτελούν το 10,9% του πληθυσμού, ενώ η ομάδα 65-90 ετών το 20,6%. Όπως είναι προφανές, ελλοχεύει ο πραγματικός κίνδυνος οι νέοι άνθρωποι να περιθωριοποιηθούν στις πολιτικές διαδικασίες, τόσο λόγω της αριθμητικής τους υστέρησης, αλλά και επειδή η πολιτική ατζέντα θα κυριαρχείται από θέματα που αφορούν κατά κύριο λόγο τους ηλικιωμένους. Η εξέλιξη αυτή κρίνεται επικίνδυνη για τη μελλοντική σταθερότητα της δημοκρατίας.

Η συμμετοχή στις δημοκρατικές διαδικασίες είναι πολύ σημαντική και το δικαίωμα του εκλέγειν ένα βασικό στοιχείο, ιδίως όσον αφορά την αναγνώριση των απόψεων των νέων ανθρώπων. Σήμερα, οι νέοι είναι περισσότερο απρόθυμοι, από ότι άλλες ηλικιακές ομάδες, να συμμετέχουν σε πολιτικές συζητήσεις και πολιτικούς φορείς. Το κίνητρο για να συμμετέχουν ενεργά σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων είναι μικρότερο όταν δεν έχουν πραγματική και ουσιαστική επιρροή. Η μείωση της ηλικίας ψήφου θα μπορούσε να αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον των νέων για τις δημοκρατικές διαδικασίες και την ενασχόλησή τους με τα κοινά, ενώ παράλληλα η εξέλιξη αυτή θα αναγκάσει τους πολιτικούς να διαμορφώσουν σταθερή και ουσιαστική ατζέντα με πολιτικές για τη νεολαία.

Η Ελλάδα θεσπίζοντας τα 16 έτη ως το κατώτατο όριο για την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν (έστω και προαιρετικά) μπορεί να καταστεί πρωτοπόρος για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων της νεολαίας και την ενίσχυση του ρόλου της. Η απόφαση αυτή, θα αποτελούσε ορόσημο για τις πολιτικές εξελίξεις σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς η χώρα μας συνηθίζει να ακολουθεί τις εξελίξεις κι όχι να τις διαμορφώνει όσον αφορά τις πολιτικές για τη νεολαία και όχι μόνο. Σε μια εποχή που η πολιτική σταθερότητα και οι δημοκρατικοί θεσμοί δοκιμάζονται συνεχώς, η ουσιαστική θεσμική ενίσχυση του ρόλου της νεολαίας θα μπορούσε να αποτελέσει αντίβαρο στη συνεχή απαξίωση των δημοκρατικών διαδικασιών.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο 1ο τεύχος του περιοδικού νεολαίας YMagazine