Ανακαλύπτοντας τη Σιέρα Λεόνε

Η Αφρική πάντοτε γοητεύει με το μυστήριο που την περιβάλει. Οι περισσότεροι Έλληνες και Δυτικοί γνωρίζουν ουσιαστικά ελάχιστα πράγματα για τα 54 αφρικανικά κράτη και τους λαούς που κατοικούν σε αυτά, ιδίως για τα υποσαχάρια. Δεν είναι απίθανο αρκετοί να μην μπορούν να αριθμήσουν έστω δέκα από αυτά τα κράτη. Για τους Δυτικούς, η Αφρική χωρίζεται σε 2 ή 3 ζώνες το πολύ ως προς την ομαδοποίηση των λαών: τη Βόρεια Αφρική, την υποσαχάρια Κεντρική Αφρική και τη Νότια Αφρική.

Πολλοί Έλληνες έμαθαν για πρώτη φορά πως υπάρχει χώρα στην Αφρική με το όνομα Σιέρα Λεόνε από την εκπομπή του Αντώνη Κανάκη. Σκοπός μου δεν είναι να αναπαράγω τα όσα ειπώθηκαν και διαδραματίστηκαν στη διάρκεια της εκπομπής, αλλά να πάω ένα βήμα παραπέρα στην παρουσίαση της Σιέρα Λεόνε και των συνθηκών που οδήγησαν στο να είναι μια από τις τελευταίες χώρες παγκοσμίως στην κατάταξη με βάση τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του Ο.Η.Ε. (180η το 2011). Η εκπομπή του Κανάκη έμεινε στη “ρηχή” παρουσίαση της Σιέρα Λεόνε, προβάλλοντας, κυρίως, το σπουδαίο έργο που επιτελεί εκεί (και σε πολλές άλλες χώρες) η Action Aid. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν μίλησε με ανθρώπους που βίωσαν το αιματηρό παρελθόν της χώρας, αλλά προέβαλε το μέλλον της· τα χαμογελαστά παιδιά που αισιοδοξούν πως θα καταφέρουν να μορφωθούν και να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Δυστυχώς, όμως, τα παιδιά στη Σιέρα Λεόνε δεν ήταν πάντα χαμογελαστά...

Η Δημοκρατία της Σιέρα Λεόνε, όπως είναι η επίσημη ονομασία της, είναι κράτος στη Δυτική Αφρική και συνορεύει με τη Γουινέα και τη Λιβερία. Έχει πληθυσμό περίπου 6 εκατομμύρια, μισή έκταση από την Ελλάδα και το όνομά της σημαίνει “Οροσειρά των Λεόντων”. Αποτελούσε βρετανική αποικία ως την ανεξαρτησία της το 1961 και σημαντικό κέντρο για το δουλεμπόριο σκλάβων το 18ο αιώνα. Η οικονομία της χώρας στηρίζεται στην αγροτική παραγωγή και τα ορυχεία, κυρίως διαμαντιών, ενώ είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς τιτανίου και βωξίτη, μεγάλη παραγωγός χρυσού και έχει ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα ρουτιλίου στον κόσμο!

Ήδη μέσα σε λίγους μήνες την περίοδο 1967-1968 στη Σιέρα Λεόνε πραγματοποιήθηκαν τρία πραξικοπήματα που οδήγησαν σε πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές ανατροπές. Αποτέλεσμα; Ο πρώτος Πρόεδρος Siaka Stevens ανατρέπεται, αλλά το 1968 καταφέρνει να επανέλθει στην εξουσία και το 1978 εισάγει νέο Σύνταγμα, το οποίο αναγνωρίζει την ύπαρξη μόνο ενός κόμματος. Έτσι, διασφαλίζει την μακρόχρονη παραμονή του κόμματός του και του ιδίου στην ηγεσία της χώρας. Το 1985, ο Stevens αποχωρεί από την πολιτική μετά από 18 χρόνια στην εξουσία και δεύτερος Πρόεδρος εκλέγεται ο Υποστράτηγος Joseph Saidu Momoh. Όλα αυτά τα χρόνια, η διαφθορά κυριαρχούσε στην πολιτική ζωή, υπήρχε κακοδιαχείριση και εκλογική βία που οδήγησε σε αποδυνάμωση της κοινωνίας, κατάρρευση του εκπαιδευτικού συστήματος και απογοήτευση των πολιτών.

Υπό αυτές τις συνθήκες, το Μάρτιο του 1991, οι αντάρτες του Ενωμένου Επαναστατικού Μετώπου (RUF) εξαπέλυσαν επιθέσεις στα ανατολικά της χώρας και μέσα σε λίγους μήνες κατάφεραν να πάρουν τον έλεγχο των αδαμαντωρυχείων στην περιοχή Kono. Ο κυβερνητικός στρατός ανίκανος να αντισταθεί οπισθοχώρησε προς την πρωτεύουσα Freetown. Τον Απρίλιο του 1992, ο Λοχαγός Valentine Strasser ανέτρεψε με πραξικόπημα τον Momoh και ανέλαβε να πολεμήσει τους αντάρτες. Όμως, τον Ιανουάριο του 1996, ο Υπουργό Άμυνας και Αντιπρόεδρος Julius Maada Bio ανατρέπει με τη σειρά του τον Strasser και προκηρύσσει εκλογές τις οποίες κερδίζει ο Ahmad Tejan Kabbah. Η κυβέρνηση του τελευταίου δεν θα μακροημερεύσει, καθώς ο Στρατηγός Johny Paul Koroma τον ανατρέπει πραξικοπηματικά, αναστέλλει το Σύνταγμα και καταργεί τα πολιτικά κόμματα...

Τον Οκτώβριο του 1997, το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. αναλαμβάνει δράση και επιβάλλει κυρώσεις στη Σιέρα Λεόνε απαγορεύοντας την είσοδο όπλων και πετρελαϊκών προϊόντων στη χώρα, ενώ τον Ιούλιο του 1998 αποφασίζει την αποστολή ειρηνευτικής δύναμης. Με τη βοήθεια των μισθοφόρων, ο Kabbah καταφέρνει να επιστρέψει και πάλι στην εξουσία. Ενώ οι μάχες συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό, παρά κάποιες ενδιάμεσες διαπραγματεύσεις και συμφωνίες, το Μάιο του 2000, η Μ. Βρετανία αποστέλλει στρατιωτική δύναμη και καταφέρνει να απωθήσει τους αντάρτες από την πρωτεύουσα. Στις 18 Ιανουαρίου 2002, ο Πρόεδρος Kabbah κήρυξε την επίσημη λήξη του ενδεκαετούς εμφυλίου πολέμου.

Μετά από ειδικά δικαστήρια που σχηματίστηκαν, αρκετοί κατηγορούμενοι για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας καταδικάστηκαν και από τις δυο πλευρές. Σημαντικότερη ήταν η καταδίκη του πρώην ηγέτη της Λιβερίας Charles Taylor (που στήριζε το RUF), το 2012 από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, για αυτουργία και συνέργεια σε εγκλήματα πολέμου

Ο εμφύλιος πόλεμος της Σιέρα Λεόνε έχει μείνει στην ιστορία για την αγριότητά του. Είναι χαρακτηριστικό πως μετά από μια επίθεση του RUF στην πρωτεύουσα Freetown οι νεκροί ανήλθαν σε περίπου 7.000 μέσα σε 10 ημέρες! Οι βάρβαρες συγκρούσεις, αυτά τα έντεκα χρόνια, στοίχισαν τη ζωή σε 50.000 ανθρώπους και άφησαν περισσότερους από 10.000 ακρωτηριασμένους. Όσοι επέζησαν είχαν να αντιμετωπίσουν και το λιμό μετά. Η οικονομία της χώρας καταρρακώθηκε ακόμη περισσότερο, αφού το λαθρεμπόριο διαμαντιών αποτελούσε τη βασική πηγή εισοδήματος για τους αντάρτες. Κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του εμφυλίου, σημαντικό ρόλο υπέρ του κυβερνητικού στρατού έπαιξε η παρουσία μισθοφορικών στρατών που τον ενίσχυσαν χάρη στις εκκαθαρίσεις που έκαναν.

Και οι δυο αντιμαχόμενες πλευρές έχουν κατηγορηθεί για ωμότητες. Πέρα από τους ακρωτηριασμούς και τους θανάτους, περισσότερα από 5.500 παιδιά εξαναγκάστηκαν να πολεμήσουν, πολλές φορές ενάντια σε μέλη της οικογένειάς τους. Είναι χαρακτηριστικό πως η στρατολόγηση των αγοριών ξεκινούσε από τα 5 έτη και οδήγησε στη δημιουργία παιδιών-στρατιωτών που στιγματίστηκαν για πάντα σωματικά και ψυχολογικά!

Σήμερα, η κατάσταση στη Σιέρα Λεόνε συνεχίζει να είναι τραγική. Οι πληγές του πολέμου δεν έχουν επουλωθεί ακόμα και θα αργήσουν πολύ ακόμα. Ο ντόπιος πληθυσμός (ειδικά στην ανατολική περιοχή Kono) προσπαθεί σε πρόχειρα ορυχεία, με τεράστιους λάκους από νερό και βουνά από λάσπη, να βρει ένα διαμάντι που θα του εξασφαλίσει το δικαίωμα στο όνειρο. Όχι πως θα γίνει πλούσιος, απλά θα εξασφαλίσει για κάποιο διάστημα τροφή και ίσως εκπαίδευση για τα παιδιά. Άλλωστε, τα διαμάντια πωλούνται στη Σιέρα Λεόνε προς 100-600$, όταν στη Δύση κοστίζουν τουλάχιστον 5.000$ και φτάνουν αρκετές φορές πάνω από τις 15.000$ το καράτι.

Ετησίως, τα διαμάντια που εξάγονται από τη Σιέρα Λεόνε αξίζουν στη Δύση 300 έως 450 εκατομμύρια δολάρια. Τα κοιτάσματα διαμαντιών που ανακαλύφθηκαν το 1932, μετά από 80 και πλέον χρόνια δεν έχουν καταφέρει να εξασφαλίσουν στους κατοίκους της Σιέρα Λεόνε βασικά είδη πρώτης ανάγκης και διαβίωσης, όπως πόσιμο νερό, τροφή, ιατρική περίθαλψη. Κι ας μην αναφερθούμε καλύτερα σε “πολυτέλειες”, όπως η εκπαίδευση... Με κατά κεφαλή Α.Ε.Π. μόλις 1.400$ και το 70% του πληθυσμού κάτω από τα όρια της φτώχειας σίγουρα δεν μπορεί κανείς να είναι ιδιαίτερα αισιόδοξος για το μέλλον αυτής της χώρας. Ειδικά, αν αναλογιστούμε και πως το προσδόκιμο ζωής είναι τα 56 έτη αντιλαμβανόμαστε άμεσα γιατί αυτή η χώρα χρίζει ανθρωπιστικής βοήθειας. Η Σιέρα Λεόνε είναι μια από τις χώρες που πληρώνει ακριβά το τίμημα για το πλούσιο υπέδαφός της. Τα “ματωμένα διαμάντια” συνεχίζουν να τροφοδοτούν τη Δύση με κοσμήματα και την Αφρική με αίμα και πόνο...