Ευρωπαϊκή Χάρτα για τα Δικαιώματα και τις Ευθύνες των Εθελοντών

Αν και δεν υπάρχει επίσημος ορισμός, θα μπορούσαμε να πούμε πως εθελοντισμός είναι η οργανωμένη προσφορά υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο χωρίς την απαίτηση ανταλλάγματος. Το εθελοντικό κίνημα ξεκίνησε ουσιαστικά στα μέσα του 19ου αιώνα και στις μέρες μας γνωρίζει μεγάλη άνθηση. Ο εθελοντισμός αποτελεί πράξη προσφοράς από την οποία ωφελούνται όλοι, συνενώνει με δεσμούς τις κοινωνίες και μπορεί να λάβει ποικίλες μορφές. Για τους εθελοντές είναι ένας τρόπος να προσφέρουν στην κοινωνία και να αποκτήσουν, ως ανταπόδοση, νέες δεξιότητες. Ωστόσο, παρά την ύπαρξή του για σχεδόν έναν αιώνα, ο Arthur Gillette το 1968 στο βιβλίο του “One Million Volunteers: The Story of Volunteer Youth Service” αναφέρει πως “Η εθελοντική υπηρεσία των νέων κέρδισε ευρεία αναγνώριση σε όλο τον κόσμο μόνο μετά τη δημιουργία των Peace Corps από τον Πρόεδρο Kennedy το 1961”.

Σήμερα, πάνω από 100 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη είναι εθελοντές, 3 στους 10 Ευρωπαίους ισχυρίζονται πως είναι ενεργοί στην εθελοντική εργασία και σχεδόν 80% των Ευρωπαίων πολιτών βλέπουν τον εθελοντισμό ως ένα σημαντικό μέρος της δημοκρατικής ζωής στην Ευρώπη. Σε χώρες όπως η Αυστρία, η Ολλανδία και η Σουηδία, η οικονομική αξία του εθελοντισμού αποτιμάται περίπου σε 3-5% του ΑΕΠ τους! Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Η αξία του εθελοντισμού είναι μικρότερη από 0,1% του ΑΕΠ, ενώ οι τακτικοί εθελοντές υπολογίζονται σε 30.000 έως 32.000.

Το 2001 ονομάστηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών “Διεθνές Έτος Εθελοντισμού”, ενώ το 2011 “Ευρωπαϊκό Έτος Εθελοντισμού” από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης, η 5η Δεκεμβρίου έχει κατοχυρωθεί ως “Διεθνής Ημέρα Εθελοντισμού”. Η προώθηση του εθελοντισμού απασχολεί από παλιά την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία ίδρυσε το 1996 την Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία (EVS) που παροτρύνει τους νέους να προσφέρουν εθελοντική εργασία στο εξωτερικό. Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν διαθέτουν νομικό πλαίσιο για τον ασφαλή και βιώσιμο εθελοντισμό στον 21ο αιώνα.

Είναι προφανές πως η αξία του εθελοντισμού χρειάζεται πλήρη αναγνώριση, αφού δημιουργεί την αίσθηση της ενεργούς συμμετοχής του πολίτη και της συνεισφοράς στο δημόσιο καλό. Αποτελεί πηγή κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, όπως κι έναν μηχανισμό ομαλής κοινωνικής ενσωμάτωσης και συνοχής. Πιο συγκεκριμένα, δίνει (κυρίως) στους νέους τη δυνατότητα να αποκτήσουν κοινωνικές αξίες, να ενισχύσουν τις ατομικές τους δεξιότητες και να αποκτήσουν εμπειρίες, οι οποίες συνήθως δεν παρέχονται στα πλαίσια της τυπικής εκπαίδευσης ή κατάρτισης. Στα πλαίσια της έρευνας “Leveling the Path to Participation: Volunteering and Civic Engagement Among Youth From Disadvantaged Circumstances” το 2007 εξήχθη το συμπέρασμα πως οι νέοι με μειονεκτικό υπόβαθρο που εκτελούν εθελοντική υπηρεσία είναι πολύ πιο πιθανό να είναι ενεργοί σε πολιτικές συζητήσεις, να αισθάνονται πιο σίγουροι στις σπουδές τους και να πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν τη διαφορά στην κοινότητά τους. Δεκάδες άλλες έρευνες ανά τον κόσμο θεωρούν τον εθελοντισμό ως σημαντικό παράγοντα κοινωνικής και ατομικής προόδου!

Προκειμένου να αναδειχθούν τα δικαιώματα των εθελοντών, να τονιστούν οι υποχρεώσεις τους και να ξεκινήσει ένας ουσιαστικός διάλογος για τη θέσπιση ενός σύγχρονου νομικού πλαισίου για τον εθελοντισμό, το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Νεολαίας με την υποστήριξη του Ευρωκοινοβουλίου εξέδωσε την “Ευρωπαϊκή Χάρτα για τα Δικαιώματα και τις Ευθύνες των Εθελοντών”. Πρόκειται για ένα έγγραφο αναφοράς που αναλύει την τρέχουσα κατάσταση του εθελοντισμού στην Ευρώπη και περιέχει 45 άρθρα, γραμμένα σε απλή γλώσσα, σχετικά με τα δικαιώματα και τις ευθύνες των εθελοντών και των παρόχων εθελοντισμού. Φιλοδοξεί δε να αποτελέσει εργαλείο υποστήριξης και να δώσει το έναυσμα για το σχεδιασμό και την αναβάθμιση των πολιτικών για τον εθελοντισμό σε όλα τα επίπεδα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν πως η κοινωνική αναγνώριση του εθελοντισμού είναι αρκετή. Είναι γεγονός πως στις δυτικές κοινωνίες οι εθελοντές τυγχάνουν αναγνώρισης από τις κοινωνίες μέσα στις οποίες δραστηριοποιούνται. Αυτό, όμως, δεν συμβαίνει και με τις κρατικές υπηρεσίες και τους φορείς. Κατά την άσκηση του εθελοντικού τους έργου αντιμετωπίζουν, συνήθως, από απλά προβλήματα (όπως η έκδοση Visa για χώρες του εξωτερικού), έως πιο σύνθετα (όπως η ιατρική ασφάλιση και η φορολόγηση των οργανώσεων). Οι θεσμικοί φορείς δεν παρέχουν, ως τώρα, τα αυτονόητα σε ανθρώπους, οι οποίοι με αυταπάρνηση (και πολλές φορές με κίνδυνο της ζωής τους) επιτελούν αξιέπαινο έργο και συμβάλλουν στην κοινωνική ανάπτυξη.

Το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο, δυστυχώς, περιορίζεται σε τρεις μόλις νόμους, ενώ δεν υπάρχει ξεκάθαρη εθνική στρατηγική για τον εθελοντισμό, ούτε εθνική υπηρεσία εθελοντισμού! Ο νόμος 2731/1999 ρυθμίζει θέματα σχετικά με την αναπτυξιακή συνεργασία και τις ΜΚΟ, ο νόμος 3013/2002 ρυθμίζει θέματα που σχετίζονται με την εθελοντική πολιτική προστασία και τέλος, με το νόμο 3390/2005 συστήνεται ο Οργανισμός Εθελοντισμού “Έργο Πολιτών” από το τότε Υπουργείο Πολιτισμού. Είναι ξεκάθαρο πως το “απαρχαιωμένο” ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο για τον εθελοντισμό χρήζει άμεσου εκσυγχρονισμού. Η “Ευρωπαϊκή Χάρτα για τα Δικαιώματα και τις Ευθύνες των Εθελοντών” θα μπορούσε να αποτελέσει χρήσιμο οδηγό για τους θεσμικούς φορείς, καθώς και τους φορείς εθελοντισμού για την από κοινού συνεργασία.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο 2ο τεύχος του περιοδικού νεολαίας YMagazine.